Czym są zaburzenia dysocjacyjne? - przykłady zaburzeń i objawy dysocjacji | Blog księgarni psychologicznej Sensus

Czym jest dysocjacja?

Dysocjacja to mechanizm obronny psychiki, który pomaga radzić sobie z trudnymi emocjami i ze stresem. Uczymy się dysocjacji w dzieciństwie, w momentach zbyt trudnych do przetworzenia przez rozwijający się jeszcze układ nerwowy. Nie jest to wtedy patologią, jest normą rozwojową przy braku poczucia bezpieczeństwa. Jeśli trwa w dorosłym już życiu – staje się niedojrzałym mechanizmem obronnym. W małych ilościach, podobnie jak inne mechanizmy obronne, dysocjacja jest nieszkodliwa. Jeżeli jednak występuje coraz częściej albo silniej, może utrudniać konfrontowanie się z rzeczywistością. Unikając stresujących sytuacji, unikamy rozwiązywania problemów. W ten sposób może dochodzić do poważnego zakłócenia naszego codziennego funkcjonowania czy relacji z innymi.
Dysocjacja – to „oderwanie”, czyli oddzielenie pewnej części psychiki od całości. Oderwaniu może uleć pamięć, myślenie, tożsamość, percepcja, właściwie każda z funkcji psychicznych, które w zdrowiu, gdy funkcjonują prawidłowo, ściśle ze sobą współpracują.

Przykłady codziennych objawów

• Zamrożenie: Chwilowy brak kontaktu z otoczeniem, nawet gdy ktoś do nas mówi.
• Marzenia na jawie: Mocne zanurzenie się w świecie wewnętrznym.
• Kreowanie alternatywnego świata: Wyobrażanie sobie sytuacji, które nigdy nie miały miejsca, na przykład posiadanie rodziny zupełnie innej niż własna.
• Poczucie wyobcowania: Uczucie obcości we własnym ciele lub otoczeniu.
• Poczucie dezorientacji w czasie: Brak pojęcia o godzinie lub dniu tygodnia.
• Bycie na „autopilocie”: Wykonywanie rutynowych czynności bez pełnej świadomości.
• Poczucie odcięcia od rzeczywistości: Czas może mijać niezwykle szybko lub wolno.
• Luki w pamięci: Bardzo łatwe zapominanie o bolesnych momentach w życiu,
• Zdziwienie: na przykład przy czytaniu starego pamiętnika. 

Czym są zaburzenia dysocjacyjne?

Zaburzenia dysocjacyjne to z kolei silna dysocjacja, która spełnia określone kliniczne kryteria. Sprawia, że cierpimy, najczęściej zupełnie nie mając nad nią kontroli. W dzieciństwie chroniła przed traumatycznymi wydarzeniami, takimi jak przemoc psychiczna, emocjonalna czy seksualna.
Dysocjacja bowiem pojawia się często w odpowiedzi organizmu na traumę. Wyobraźmy sobie dziecko – niezdolne do rozumienia sytuacji, w której się znalazło, bez dojrzałych mechanizmów obronnych, bez narzędzi do ochronienia siebie – w konfrontacji z agresywnym dorosłym. Najbardziej dewastujące zdarzenie dla rozwijającej się dopiero psychiki, która potrzebuje poczucia bezpieczeństwa do zdrowego rozwoju, to zdrada opiekuna. Bycie ofiarą sprawcy przemocy, którym jest główny opiekun (najczęściej rodzic), wymaga uruchomienia niezwykle inwazyjnego mechanizmu obronnego. Takim właśnie jest dysocjacja. To tzw. ucieczka, gdy ucieczka nie jest możliwa. Oderwanie pewnych części psychiki (na przykład pamięci) i niejako „wyrzucenie ich” poza świadomość pomaga przetrwać traumę. Oderwana funkcja psychiczna trafia do nieświadomej części psychiki. Tam, gdzie mniej boli. A przynajmniej nie boli świadomie. 

Jak wyglądają zaburzenia dysocjacyjne w praktyce?

• Amnezja dysocjacyjna: Nagłe luki w pamięci, brak wspomnień z wczesnego dzieciństwa, niemożność przypomnienia sobie fragmentu życia mimo chęci. Może dotyczyć niepamięci całego swojego życia, a nawet własnej tożsamości (nie wiem, jak się nazywam ani kim jestem).
• Fuga dysocjacyjna: Nagła fizyczna ucieczka od codziennego życia związana z amnezją (nie pamiętam, kim jestem), a czasami z przyjęciem nowej tożsamości. Osoba nie symuluje, jest przekonana, że jest kimś innym. W praktyce – opuszczenie domu/miasta/najczęściej traumatycznej sytuacji, na przykład miejsca wypadku, wraz z brakiem wspomnień z wypadku. 
• Osłupienie dysocjacyjne: Nagłe zastygnięcie, niemożność reagowania na bodźce z zewnątrz mimo chęci. Często związane z przerażeniem. Choć wydaje się, że do danej osoby nie docierają słowa z zewnątrz, często doskonale je słyszy, lecz nie jest w stanie się poruszyć.
• Trans dysocjacyjny: Głębokie zanurzenie się w sobie, odcięcie od rzeczywistości, przebywanie na falach mózgowych theta. Osoba ta może tak bardzo być skupiona na przeżyciach wewnętrznych, że nie potrafi samodzielnie z nich wyjść.
• Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości: Wytworzenie dodatkowych tożsamości, które przejmują kontrolę nad świadomością w odpowiedzi na stresujące sytuacje. Tożsamości najczęściej jest kilka czy kilkanaście, każda z nich ma różną władzę i wiedzę o istnieniu innych. Każda żyje własnym, odrębnym życiem. 

Zaburzenia dysocjacyjne są powszechniejsze, niż mogłoby się wydawać; szacuje się, że cierpi na nie około 10 procent populacji! Dysocjacja, która nie jest zaburzeniem, dotyczy znacznie większej liczby osób. Świadomość jej istnienia to pierwszy krok ku zmianie. Warto nauczyć się zdrowszych, świadomych sposobów regulowania emocji i zapewniania sobie realnego poczucia bezpieczeństwa. Dysocjacja w dorosłym życiu bowiem zapewnia jedynie pozory bezpieczeństwa – często uniemożliwia skuteczne uporanie się z problemem, który ją wywołuje. Więcej na ten temat przeczytasz w mojej najnowszej książce "Zagubione ja. Zaburzenia dysocjacyjne - jak je rozpoznać, zrozumieć i leczyć."