Poznaj aktywności ekoterapeutyczne i rozwiązania biofilne, które wspierają zdrowie psychiczne i fizyczne osób w każdym wieku | Blog księgarni psychologicznej Sensus

Kto powinien sięgnąć po książkę "Ekopsychiatria. Jak bliskość natury wspiera naszą psychikę"?

Już we wstępie do książki redaktorzy, czyli dr n. med. Katarzyna Simonienko, dr hab. n. med. Sławomir Murawiec i prof. dr hab. Piotr Tryjanowski, deklarują, że z zawartych w niej wskazówek mogą skorzystać lekarze, psychoterapeuci, psychologowie, terapeuci zajęciowi, pracownicy socjalni i inne osoby pracujące w obszarze ochrony zdrowia. Warto jednak podkreślić, że tematyka książki zainteresuje też wszystkie osoby, które pragną wprowadzić naturę do swojej codziennej rutyny. Praktyczne porady znajdą tu ponadto dyrektorzy placówek edukacyjnych, nauczyciele, animatorzy, edukatorzy, rodzice, a także projektanci biofilnych wnętrz. 

"Niniejsza publikacja, gromadząca ekspertów z całego kraju w dziedzinie nauk medycznych, społecznych i przyrodniczych, składa się z dwóch części: zagadnień teoretycznych opisujących w dość szczegółowy sposób relacje środowiska przyrodniczego ze zdrowiem psychicznym oraz z części praktycznej, która być może ułatwi wprowadzenie aktywności ekoterapeutycznych i rozwiązań biofilnych do codziennej praktyki […]". 

Choć niektóre zagadnienia mogą się wydawać skomplikowane, redaktorzy książki podkreślają, że nawet wprowadzenie prostych ekoterapeutycznych interwencji w rutynie tygodnia, na przykład leśnego spaceru, pracy w ogrodzie, obserwacji przyrody, może znacząco poprawić jakość życia. 

Ekopsychiatria, koncepcja Jednego Zdrowia i ekopsychologia 

Na dobry początek wśród zagadnień teoretycznych omawianych w książce znalazł się rozdział poświęcony genezie ekopsychiatrii. Dziedzina ta rozwijała się od połowy zeszłego stulecia, a jej oficjalna nazwa pojawiła się w latach 70. w USA. Po pewnym czasie została jednak nieco zaniedbana na rzecz między innymi badań nad psychiatrią biologiczną i farmakoterapią. 

Temat wrócił ze zdwojoną siłą wraz z wybuchem pandemii COVID-19, która pokazała, że „nie ma zdrowia psychicznego bez ekologii życia i zdrowego środowiska naturalnego”. W kontekście tej dziedziny pojawiła się też koncepcja Jednego Zdrowia (ang. One Health), która podkreśla, że musimy połączyć płaszczyznę ludzką, zwierzęcą i środowiskową, by globalnie poprawić zdrowie na naszej planecie. W praktyce oznacza to na przykład troskę o stan gleby, czystość wody i powietrza, bo z nich czerpią rośliny i kolejne ogniwa łańcucha pokarmowego. Katarzyna Simonienko tak opisuje wartość ekopsychiatrii dla współczesnej medycyny: 

"Ekopsychiatria nie jest nauką przyszłości. Jest dziedziną wiedzy na tu i teraz, potrzebną w zasadzie już »od wczoraj«. Lepsze jej zrozumienie i zastosowanie w gabinetach i szpitalach może stać się przydatnym narzędziem praktycznym i interdyscyplinarnym paradygmatem różnego rodzaju projektów naukowych, a przede wszystkim może pomóc bardziej kompleksowo zadbać o zdrowie naszych pacjentów, bliskich i własne".

W książce dużo uwagi poświęca się ekopsychologii, podkreślając, że nie jest to innowacyjna dziedzina, ale powrót do korzeni. Chodzi o to, by relacje ze środowiskiem stały się nieodłączną częścią każdej orientacji terapeutycznej. 

Praktyki ekoterapeutyczne - profilaktyka, leczenie i rehabilitacja

Psychoterapeutka Magdalena Kidoń w rozdziale pt. „Ekopsychoterapia Gestalt w praktyce” opowiada o tym, jak włącza elementy ekologiczne i biofilne do swojej codziennej praktyki. Ekspertka podkreśla, że nie w każdym przypadku sprawdzi się na przykład sesja w przyrodzie. By to określić, pomocne okazują się pytania dotyczące wspomnień pacjenta związanych z przyrodą, jak również aktualne doświadczenia w tym temacie. 

Jakie praktyki ekoterapeutyczne są obecnie najpopularniejsze? Autorzy omawianego opracowania wyliczają:

• terapię dziką przyrodą, 
• hortiterapię (czyli terapię ogrodem), 
• terapie z udziałem zwierząt,
• terapie lasem (na przykład kąpiele leśne, mindfulness w naturze),
• ornitologię terapeutyczną,
• terapię opartą na pracy z ciałem. 

Te aktywności mogą się sprawdzić jako profilaktyka, wspomaganie głównego leczenia lub rehabilitacja w kontekście zdrowia psychicznego. Niektóre z nich, jak ornitologia terapeutyczna, opisane są szerzej w osobnych rozdziałach. 

Warto z uwagą przeczytać fragmenty poświęcone tematyce natury w kontekście samopoczucia psychicznego (rozdział 9) i wpływu lasu na różne układy ciała: od nerwowego po oddechowy (rozdział 10). Zalety leśnego środowiska bardzo obrazowo opisuje Katarzyna Simonienko: 

"Z uwagi na zwartą strukturę koron drzew las działa jak dość szczelny układ, coś w rodzaju puszki, w której powietrze jest przesycone korzystnie działającymi na nas substancjami. Wchodząc tam, zanurzamy się jakby w komorze obfitującej w fitoncydy i monoterpeny, a wszystko to przy korzystnej wilgotności i stabilności termicznej większej niż w środowisku miejskim, co dodatkowo wspiera funkcjonowanie układu oddechowego". 

Sięgnij też po książkę: Nerwy w las. Jak odnaleźć spokój i radość życia

Projektowanie biofilne, czyli cząstka przyrody w szpitalu 

Termin biofilia pojawia się na kartach książki "Ekopsychiatria" wiele razy, szczególnie w kontekście projektowania placówek medycznych. Katarzyna Simonienko wyjaśnia: 

„Elementy biofilne, czyli należące do świata przyrody i budzące pozytywne emocje, mogą wspierać nas nie tylko na zewnątrz, ale także w budynkach. Czasem utrudnieniem mogą się wydawać wymogi sanitarne, ale odrobina kreatywności z pewnością podpowie, jak wprowadzić cząstkę przyrody do szpitali, by szybciej zdrowiało się pacjentom i lepiej funkcjonowało personelowi”.

Ekspertka wylicza całą gamę elementów biofilnych, które mogą się sprawdzić w szpitalach, zwłaszcza tam, gdzie pacjenci przebywają długoterminowo. Oto niektóre z nich: 

• umieszczanie w salach obrazów przedstawiających elementy przyrodnicze (zdjęcia lasu, jeziora, gór, plaż), 
• w miarę możliwości zastępowanie elementów stalowych drewnianymi,
• tworzenie we wspólnych przestrzeniach ścian biofilnych z żywych roślin, 
• włączanie kojących odgłosów natury (śpiew ptaków, szmer liści) zamiast muzyki z radia,
• obecność faktur, materiałów i kształtów nawiązujących do występujących w naturze. 

W książce zawarte są też rekomendacje dotyczące stosowania elementów biofilnych w otoczeniu budynków. 

Dobra relacja dziecka z naturą - zadanie dla dorosłego 

W części praktycznej książki dużo miejsca poświęcono ważnej relacji dziecka z naturą. W rozdziale 13 znajdują się praktyczne propozycje leśnych aktywności dla dzieci z różnymi trudnościami: w spektrum autyzmu, z mózgowym porażeniem dziecięcym, niepełnosprawnością intelektualną, zaburzeniami zachowania i uzależnieniami behawioralnymi. Rozdział 16 natomiast dotyczy edukacji i animacji przyrodniczej dla wszystkich dzieci. Edukatorka przyrodnicza Katarzyna Rosińska przekonuje, że dorosły jest ważnym towarzyszem w budowaniu relacji dziecka z naturą. Przy czym podkreśla, że w tym przypadku nie wiedza ekspercka, ale autentyczność w naturze ma wpływ na pobudzenie ciekawości dziecka:

„Zachwycający się zjawiskami przyrodniczymi dorosły, wykazujący entuzjazm w kontakcie z naturą jest inspiracją dla dziecka”. 

To też Cię zainteresuje: Dziecięce lęki - jak pomóc dzieciom je oswoić? 

Nie sposób w jednym artykule przedstawić wszystkich tematów zawartych w książce "Ekopsychiatria. Jak bliskość natury wspiera naszą psychikę", która została wydana nakładem wydawnictwa Sensus. Autorzy omówili również na przykład bioróżnorodność w kontekście zdrowia psychicznego, zanieczyszczenie światłem i praktyczne aspekty wystawiania zielonych recept. Z uwagi na wielość podejmowanych tematów i wątków, a także ich uniwersalność możemy nazwać tę pozycję prawdziwą biblią współczesnej ekopsychiatrii.