Czym jest trening twórczości?
Wśród praktyków psychologii twórczości istnieje zgoda co do tego, że trenowanie, stymulowanie twórczości jest możliwe jeśli myślenie i działanie twórcze potraktujemy tak jak każdy inny rodzaj aktywności ludzkiej (Szmidt, 2007). Nęcka opisując edukację dla twórczości przedstawia definicję treningu twórczości jako: „systemu ćwiczeń stosowanych doraźnie w celu zwiększenia potencjału twórczego jednostek lub grupy osób” (Nęcka, 2001). Techniki stymulowania twórczego myślenia można podzielić na dwie grupy (Szmidt, 2007). Pierwsza odmiana zabiegów heurystycznych jest nazywana: ”trening twórczości sensu stricte”. Tym mianem określany jest trening ukierunkowany na rozwijanie zdolności twórczych osób i grup przez stymulowanie odpowiednich operacji intelektualnych i eliminowanie wszelkich zahamowań, usuwanie barier i bloków hamujących twórczą aktywność (Nęcka, Orzechowski, Słabosz, Szymura, 2005). Druga grupa obejmuje techniki, które są traktowane jako narzędzie do rozwiązania konkretnego problemu.
Jakie są cele treningu?
Wśród głównych celów treningu twórczości można wyróżnić: wzbudzanie świadomości twórczej, nauczanie postaw twórczych, wzmacnianie zdolności twórczych poprzez ćwiczenia, nauczanie technik twórczego myślenia (kompetencji heurystycznych), angażowanie uczestników do aktywności twórczej. Do zdolności twórczych wzmacnianych poprzez oddziaływania treningowe należą: odległe kojarzenie, łatwość dostrzegania, rozumienia i wytwarzania analogii, łatwość tworzenia metafor, zdolność do redefinicji, nietypowego spostrzegania np. wykrywania ukrytych cech, przechodzenia od abstrakcji do konkretu, dociekliwość (Szmidt, 2007). Trening skonstruowany w oparciu o określoną metodykę i prowadzony wedle konkretnych zasad powinien spełniać wszystkie postulowane cele.
Dlaczego warto trenować w grupie?
Góralski zakłada, że stymulowanie zdolności twórczych powinno się odbywać poprzez zajęcia grupowe, bowiem grupa posiada swoistą dynamikę co może wpływać na efektywność oddziaływań treningowych. Spośród szans tkwiących w myśleniu grupowym możemy wyróżnić: możliwość korzystania z różnorodności sposobów myślenia uczestników, wystąpienie specyficznych zjawisk takich jak: efekt publiczności, efekt synergii czy zjawisko „umysłu zbiorowego”..
Pierwszą z szans jest umiejętność korzystania z różnorodności sposobów myślenia uczestników. W tym celu zalecane jest wprowadzenie i kultywowanie zasady polegającej na szanowaniu i wzmacnianiu odmienności poszczególnych członków grupy ( w zakresie osobowości i stylu myślenia).
Grupa może pełnić mobilizującą i organizującą funkcję dla wysiłku indywidualnego. Przykładem tej funkcji jest zjawisko zwane „efektem publiczności”, które zachodzi, gdy wyjaśniamy członkom grupy istotę swojego spostrzeżenia lub pomysłu. Podczas wyjaśniania wnikamy głębiej w strukturę problemu, co powoduje nieraz jego redefinicję i możliwość spojrzenia z innej, często zaskakującej i oryginalnej strony.
Ciekawym efektem występującym podczas myślenia grupowego i mogącym mieć pozytywny wpływ na efektywność oddziaływań treningowych jest tzw. „efekt synergii” (Kauffman; za: Nęcka, 2003). Efekt synergii polega na tym, że skuteczność twórczego myślenia grupy jest większa niż suma skuteczności myślenia poszczególnych jej uczestników.
Jak powinien wyglądać trening?
Efekty treningu twórczości zależą często od umiejętności i stylu pracy trenera, a szanse popełnienia przez niego błędu można zminimalizować kierując się określoną metodyką pracy
Istnieje kilka ogólnych reguł metodycznych pomocnych w pracy trenera twórczości. Podstawową jest różnorodność stosowanych technik, bogactwo używanych środków dydaktycznych oraz harmonijne traktowanie wszystkich trzech sfer postawy twórczej: poznawczej, emocjonalno- motywacyjnej i działaniowej. Bardzo pomocne w dalszej pracy jest zawarcie z grupą kontraktu na początku treningu. Powinien on zawierać zasady ułatwiające aktywność twórczą i komunikację, które zostały zaakceptowane zarówno przez uczestników jak i trenera.
Wszystkie wymienione metody służą wytworzeniu odpowiedniej atmosfery psychospołecznej określanej jako klimat grupowy, który cechują następujące właściwości: wzajemna sympatia, zaciekawienie, ludyczność, spójność, powszechne i wzajemne podchwytywanie, rozwijanie i uzupełnianie pomysłów innych członków grupy. Strukturalnie istotne jest wstępne wywołanie, na samym początku treningu, właściwego klimatu grupowego poprzez ciekawą rozgrzewkę twórczą. Powinna ona mieć charakter dywergencyjny, być niezbyt trudna, zachęcać do spekulacji myślowych pobudzających płynność i giętkość myślenia, a dodatku zawierać humorystyczną treść. Rozgrzewkowej części nie powinno się pomijać ze względu na konieczność wytworzenia odpowiedniego nastawienia do treningu i trenera, zmniejszającego poczucie zagrożenia nową sytuacją, jaką jest uczestnictwo w treningu twórczości.
Rozgrzewka twórcza powinna poprzedzać lub być wpleciona w część wykładową wprowadzającą w problematykę psychologii twórczości. Uzupełnianie metod treningowych wyjaśnianiem sensu i funkcji przeprowadzanych ćwiczeń powinno się odbywać dopiero po końcu każdego z bloków tak, aby nie zaburzać spójności zajęć. W omówieniach należy pamiętać o zachowaniu harmonii pomiędzy zakotwiczeniem ćwiczeń w praktyce a stosowaniem terminologii naukowej. Istotny jest sposób zakończenia treningu- wskazane jest przeprowadzenie zadania syntetyzującego, które może stymulować większość kształconych wcześniej umiejętności twórczych. W podsumowaniu należy zachęcić do stosowania nabytych umiejętności. w codziennym życiu.
Co wpływa na skuteczność treningu?
Kompleksowego przeglądu czynników wpływających na efektywność metod stymulacji twórczego myślenia dokonali G. Scott, L.Leritz i M.D. Mumford (2004). Celem badań było zweryfikowanie skuteczności różnych form treningu twórczości oraz zidentyfikowanie tych czynników, które decydowały o największej efektywności treningu.
Pierwszy, ogólny wniosek był taki, iż treningi twórczości prowadzą do wzrostu poziomu kreatywności uczestników. Treningi największy wpływ mają na myślenie dywergencyjne- kompetencja uczestników w tym zakresie wzrosła najbardziej. Treningi twórczości silnie oddziałują też na umiejętność rozwiązywania problemów, poziom wykonywania zadań wymagających kreatywności oraz postawy prokreatywne uczestników Wzrost wskaźników twórczości utrzymywał się do dwóch lat po zakończeniu treningu.
Drugi istotny wniosek płynący ze wspomnianej metaanalizy dotyczył obszarów zastosowania treningów twórczości. Skuteczność treningu stwierdzono w różnych grupach wiekowych oraz wśród uczestników o różnym poziomie intelektualnym Osoby szczególnie uzdolnione uzyskiwały najmniejsze przyrosty, co jest tłumaczone tzw. „efektem sufitowym” (Chybicka, 2006)- kiedy wyjściowy poziom kompetencji jest na tyle wysoki, że niemożliwy jest silny przyrost jej wskaźników.
Jeden z najważniejszych wniosków, mający zastosowanie w praktyce, to identyfikacja elementów merytorycznych treningu, które w największym stopniu przyczyniły się do wzrostu jego efektywności. Najbardziej skuteczne okazały się treningi uwzględniające identyfikację i analizę problemu, generowanie rozwiązań, kojarzenie i łączenie ze sobą odległych jednostek wiedzy. Natomiast efektywność treningu jest obniżana przez nadmierne skupianie się na ocenie pomysłów i stosowanie dyrektywnych metod pracy.Ważnym czynnikiem wpływającym na skuteczność treningu twórczości jest jego czas trwania- efektywniejsze były treningi dłuższe (przynajmniej dwudniowe) lub prowadzone regularnie w pewnych odstępach czasu. Zdecydowanie mniejszą skuteczność miały kilkugodzinne metody stymulowania aktywności twórczej. Obok czasu trwania ważnym czynnikiem okazała się forma prowadzenia treningu. Zdecydowanie najskuteczniejsze są metody łączące ćwiczenia praktyczne z elementem krótkiego wykładu. Materiał wykorzystywany do prezentacji technik powinien być jak najbardziej różnorodny i wiązać się z rzeczywistością bliską uczestnikom. Skuteczniejsze okazały się również metody pracy, które poprzez swoją specyfikę niejako zmuszają uczestników do wymiany informacji między sobą (optymalna jest praca w grupach ze zmieniającymi się uczestnikami).
Jak i gdzie trenować kreatywność?
Odpowiedź znajdą Państwo w naszym krótkim artykule oraz w książce profesora Krzysztofa J. Szmidta „Trening kreatywności” (Helion, 2008). Autor książki należy do zespołu trenerów prowadzących szkolenia w krakowskim ośrodku Grupy Edukacyjnej Kangur www.trening-tworczosci.pl. Nasz ośrodek od kilkunastu lat prowadzi szkolenia otwarte i szkolenia dla firm, na które serdecznie zapraszamy. Bo jak można inaczej, o kreatywności nie da się tylko czytać!
Wszystkich zainteresowanych tematyką zapraszamy również w szeregi Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności. Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.p-s-k.pl